Diversiteit in de raad slechts met de mond beleden

Het belang van diversiteit in de raad en het principe dat de raad een betere afspiegeling van de samenleving moet zijn wordt vooral in theorie omarmd. Ondervertegenwoordigde groepen als vrouwen en mensen met een migratieachtergrond kunnen even zo goed worden vertegenwoordigd door andere raadsleden zonder een dergelijke achtergrond.

Dit blijkt uit een onderzoek onder raadsleden in het rapport “Bekend maar soms onbemind” over diversiteit in de gemeenteraad dat vandaag in Den Haag is gepresenteerd. Diversiteit is nog geen vanzelfsprekendheid in de gemeenteraad blijkt uit onderzoek van de Vrije Universiteit van Amsterdam naar de perspectieven en visies van gemeenteraadsleden op het belang van diversiteit in de raad. Het onderzoek is in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden uitgevoerd door de Amsterdamse politicoloog en socioloog Soumia Akachar. Zij onderzocht hoe raadsleden in negen gemeenten, Amsterdam, Tilburg, Eindhoven, Leiden, Dordrecht, Zaandam, Purmerend, Culemborg en Voorst omgaan met diversiteit en wat zij van diversiteit vinden, en voerde daarvoor gesprekken met 27 raadsleden uit deze negen gemeenten.

Meerwaarde

De meerwaarde van een gemeenteraad met een meer evenwichtige, diverse samenstelling en een betere afspiegeling van alle inwoners wordt door raadsleden nog onvoldoende herkend.

Diversiteit is nog te veel en te vaak een persoonlijk thema van individuele raadsleden, zoals vrouwelijke raadsleden, raadsleden met een migrantenachtergrond of raadsleden uit de arbeidersklasse. Ook wordt nog onvoldoende herkend dat diversiteit in de gemeenteraad geen specifiek beleidsterrein is, maar gaat over de vraag of op alle onderwerpen ook vrouwen, arbeiders en migranten in de raad volwaardig mogen meepraten en mee besluiten.

Ondervertegenwoordiging

De aanleiding voor het onderzoek is dat het in 2019 honderd jaar geleden is dat het eerste vrouwelijke raadslid, Mathilde Haan in Roermond, is benoemd. Honderd jaar later tellen de Nederlandse gemeenteraden voor het eerst dertig procent vrouwelijke raadsleden (zie: Aandeel vrouwelijke raadsleden voor het eerst boven 30 procent). De onderzochte gemeenteraden tellen een kwart tot bijna de helft vrouwelijke raadsleden en vormen daarmee geen afspiegeling van het aantal vrouwen en mannen in de gemeente. Ook is er geen evenwichtige afspiegeling van raadsleden met een migrantenachtergrond. Tilburg bijvoorbeeld heeft 6 procent raadsleden met een migrantenachtergrond bij 27,1 procent inwoners met een migrantenachtergrond. Ondanks de aanstelling van Ahmed Marcouch als burgemeester van Arnhem en de verkiezing van twee nieuwe raadsleden van DENK sprak vertrekkend PvdA-raadslid Marylin A-Kum van ‘een overwegend blanke raad’ en concludeerde zij dat het nodig is voor verschillende Arnhemse inwoners om in de raad mensen te zien ‘die op hen lijken’.

Toegangspoortjes

De dominante groep in de Nederlandse gemeenteraden zijn witte mannen van middelbare leeftijd met een hoog opleidingsniveau. Vrouwelijke raadsleden zijn in de minderheid. Raadsleden met een migrantenachtergrond, lage of geen opleiding of met een LHBTI-achtergrond vormen in vergelijking met hun aandeel onder de bevolking ook een minderheid in de raad.

Raadsleden uit de arbeidersklasse en mannelijke raadsleden met een migratieachterstand worden ook geconfronteerd met het idee dat ze niet aan de norm van een standaard raadslid voldoen. “Wij hebben toegangspoortjes hier in het stadhuis en aan het begin van mijn ambt, vlak na de verkiezingen, was mijn toegangspas niet zichtbaar. De pasjes van mijn collega’s trouwens ook niet maar ze mochten gewoon doorlopen waar ik mij wel extra moest identificeren aan de beveiligingsmedewerker. Hij deed natuurlijk zijn werk maar het is niet de eerste keer dat mij zoiets overkomt en je voelt aan de omstandigheden dat het inderdaad te maken zou kunnen hebben met hoe je er uit ziet, of meer, hoe anderen je zien” (raadslid met migratieachtergrond uit Amsterdam).

Bijdrage aan meedoen

Raadsleden zetten zich vooral individueel in voor meer diversiteit. Ook witte en mannelijke raadsleden zien het belang om de deelname van zoveel mogelijke verschillende groepen uit de samenleving in de raad te bevorderen. “Het heeft te maken met de leefbaarheid van de stad en dat gaat iedereen aan, man of vrouw, allochtoon of niet” (raadslid uit Culemborg). “Ik weet dat ik er niet ‘anders’ uitzie en dat ik onderdeel van de norm ben, man, wit, heteroseksueel, erg geprivilegieerd maar dat betekent niet dat het mij ontslaat van de taak om diep te duiken in de verschillende manieren waarop de stad niet inclusief genoeg is. Ik hoop dat ik kan laten zien dat ik evenzeer in staat ben om andere groepen mensen te vertegenwoordigen, zelfs als ik qua uiterlijk of identiteit niet daartoe behoor” (raadslid Amsterdam).

Diversiteit maakt verschil

De aanwezigheid van raadsleden uit groepen die ondervertegenwoordigd zijn, kan verschil maken. Voorbeelden daarvan zijn, zo blijkt uit het rapport, het optreden van raadsleden over de discriminatie op de woningmarkt in Eindhoven en de viering en herdenking van Keti Koti in Zaanstad.

“We weten dat discriminatie op de woningmarkt een belangrijk issue is voor veel mensen in de stad. Als zij moeilijkheden ervaren bij het vinden van een woning, wat eigenlijk een primaire basisvoorziening is, vanwege wie ze zijn, dan moeten we daar als gemeente actief beleid op voeren. Door daar schriftelijke vragen en moties voor in te dienen en andere raadsleden uit andere partijen te sensibiliseren voor de thematiek, ziet het er nu naar uit dat we al belangrijke stappen aan het zetten zijn richting een oplossing voor dit probleem. Ik sprak me hier als eerste uit en door hier vaak genoeg druk op te voeren, zijn andere mensen ook mee. Ik voelde, als ik het niet doe, dan doet niemand het. En ik voel die verantwoordelijkheid ook.” (Raadslid met migrantenachtergrond in Eindhoven).

“Als raadslid zie ik een belangrijke taak voor me weggelegd om problemen aan te kaarten die onvoldoende aan het licht komen. De viering van Keti Koti is daar een voorbeeld van, ik heb zelf geen Surinaamse roots en ik ben ook niet zwart maar ik kan me wel inleven in de behoefte om jezelf terug te zien in de stad waar je woont en dat een deel van jouw belevingswereld gemeengoed wordt. Gelukkig waren veel raadsleden ook positief ingestemd maar dat gebeurde pas toen een paar van ons daar serieuze vragen over begonnen te stellen. De meerwaarde van mijn aanwezigheid in de raad zit daar ook in, ik sluit me niet af voor andere zaken maar ik ben gesensibiliseerd om zaken die minderheidsgroepen aangaan eerder op te pikken misschien.” (Vrouwelijke raadslid met migratieachtergrond in Zaanstad).

Mannen over vrouwenzaken

De kans op een meer diverse invulling van de raad neemt mogelijk toe in een diverser samengestelde raad, maar het is geen garantie: “De kans is groter dat iemand uit dezelfde groep voorzichtiger zal omgaan met aannames. Een voorbeeld dat mij opviel waarbij een man, minister Bruins iets zei dat een vrouw misschien niet zo snel had gezegd: er was al een tekort van de pil en tijdens een Kamerdebat zei Bruins dat benadeelde vrouwen gebruik konden maken van andere beschikbare anticonceptiepillen. Zo werkt dat dus niet, elke vrouw die aan de pil is, of is geweest, weet heel goed dat je niet zomaar de ene pil met de andere kunt vervangen. Een vrouw had dat misschien beter laten uitzoeken of was misschien iets voorzichtiger geweest met dat advies. Toen dacht ik, soms weegt levenservaring zwaarder dan dossierkennis.” (vrouwelijke raadslid in Purmerend).

Diversiteit als bril

Diversiteit wordt door raadsleden vooral beschouwd als een beleidsthema, zoals zoveel andere thema’s. Voor sommige raadsleden heeft diversiteit geen betekenis. Diversiteit zou daarnaast ook een bril kunnen zijn die raadsleden kunnen opzetten om vanuit het perspectief van alle inwoners naar onderwerpen en thema’s te kijken. “Het is geen thema voor mij, diversiteit in termen van ruimte voor zelfontplooiing, zorgen dat laagopgeleiden ook erkenning krijgen voor het vak dat ze beoefenen, zij worden ook gediscrimineerd... Kijk, ik vind het belangrijk om een omgeving te creëren waarbij het individu centraal staat... daar heeft iedereen wat aan, we zijn allemaal individuen. Als we nu ons allemaal bezig gaan houden met diversiteitstrainingen, weet ik het allemaal, dan is er geen tijd of ruimte meer voor de zaken die mensen echt treffen” (Mannelijk raadslid uit Eindhoven).

Diversiteit en duurzaamheid

“Duurzaamheid en diversiteit zijn in mijn optiek onlosmakelijk met elkaar verbonden, en veel mensen reageren nog altijd verbaasd wanneer ik dat zeg. Maar wat mensen vergeten is dat niet iedereen de middelen, financieel, materieel, fysieke... middelen heeft om hun energieverbruik te verminderen bijvoorbeeld, of beter aan afvalscheiding te doen. Een klein en inzichtelijk voorbeeld: de gemiddelde Amsterdammer die gebruik maakt van zonnepanelen, betere isolatiesystemen in huis haalt, en daadwerkelijk groen consumeert is overwegend wit, hoogopgeleid en heeft een bovengemiddeld inkomen. Uiteindelijk is die groep te klein om echt grote veranderingen door te voeren. Het mag niet zo zien dat sommige mensen uitgesloten zijn van deelname aan die groene verandering omdat de huidige oplossingen te duur of ontoegankelijk zijn. Dat is voor mij de essentie van diversiteit en inclusie in gemeentelijk beleid. Oog hebben voor oude blinde vlekken” (Vrouwelijk raadslid met migratieachtergrond in Amsterdam).

Charter Diversiteit

Een deel van de gemeenten waar het onderzoek is uitgevoerd, hebben het Charter Diversiteit ondertekend en behoren daarmee tot de zestien gemeenten die dit charter hebben ondertekend. Het charter heeft tot doel diversiteit in alle geledingen van de gemeentelijke samenleving te bevorderen. Opvallend is dat het Charter bij de raadsleden van de gemeenten waar het is ondertekend, onbekend is. “Het is voor het eerst dat ik ervan hoor maar dan vraag ik me heel erg af hoe het komt dat ik het niet kende. Ik ben meestal heel goed op de hoogte van dit soort initiatieven... het mag wat mij betreft beter worden verspreid onder raadsleden!” (Vrouwelijk raadslid uit Voorst).

Aanbevelingen

Het rapport doet de aanbeveling om diversiteitsnetwerken op te zetten zodat ervaringen en opvattingen van raadsleden uit verschillende gemeenteraden kunnen worden uitgewisseld. Meer onderzoek wordt bepleit om duidelijkheid te krijgen over hoe raadsleden en de raad oordelen over het belang van diversiteit.

Voor het gehele onderzoek “Bekend maar soms onbemind. Perspectieven en visies van gemeenteraadsleden op het belang van diversiteit in de raad” klik hier.