De gemeenteraad is het hoogste bestuursorgaan in de gemeente. De gemeenteraad geeft aan wat er in een gemeente moet gebeuren en ziet toe op het werk van de burgemeester en wethouders. Een gemeenteraad wordt door de inwoners van een gemeente gekozen en bestaat uit 9 tot 45 raadsleden, afhankelijk van hoeveel inwoners een gemeente heeft; altijd een oneven aantal.
De taken van de gemeenteraad zijn grofweg in drieën op te delen: het vormen van de volksvertegenwoordiging, het stellen van kaders en het controleren van het college (burgemeester en wethouders samen).
De eerste taak is het vormen van de volksvertegenwoordiging. Dit is een hele natuurlijke taak, omdat de gemeenteraad door de inwoners is gekozen. Toch brengt deze functie vaak lastige dilemma’s met zich mee; elk besluit kent voor- en tegenstanders en lang niet bij elke keuze kun je terugvallen op je verkiezingsprogramma en dus zul je nieuwe afwegingen moeten maken.
De tweede taak is kaderstellen. Dit houdt in dat de gemeenteraad op hoofdlijnen bepaalt wat er nodig is in een gemeente; aan huishoudhulp voor ouderen, parkeergarages of bijvoorbeeld aan sportvoorzieningen. Het college gaat hier vervolgens mee aan de slag, maar daarmee verdwijnt de verantwoordelijkheid van de gemeenteraad nog niet.
Hier komt namelijk de derde taak om de hoek kijken: de raad ziet er op toe of het college alle plannen die zij hebben aangenomen wel uitvoert en of deze naar behoren en binnen budget worden volbracht.
De gemeenteraad vergadert ongeveer één keer per maand. Daarnaast zijn er in elke gemeenteraad meerdere commissies die deelonderwerpen behandelen, zoals financiën, ruimtelijke ordening of zorg. Deze commissies vergaderen vaker dan de raad, meestal om de week. Een gemeenteraadslid is vaak lid van meerdere commissies tegelijk. Een gemeenteraadslid is dus vaak meerdere avonden per week bezig met raadswerk. Daarnaast wordt een raadslid geacht om voor elke vergadering de juiste stukken gelezen te hebben en met inwoners gesproken te hebben over de onderwerpen om te weten wat er in de samenleving speelt.
Klik hier voor een overzicht van de gemeenteraadsleden in alle 352 gemeenten.