Sterke Raad - Klaartje Peters & Tom Verhelst: Raad als waakhond of schoothond?

Hoe krijg je als gemeenteraad grip op het bestuur? In een tijd waarin gemeenten steeds meer verantwoordelijkheden dragen, maar raadsleden met beperkte tijd en middelen moeten werken, staat de controlerende taak van de raad onder druk. Effectieve controle begint met scherpe politieke keuzes en samenwerking over partijgrenzen heen. Want controle is geen technische bijzaak, maar een wezenlijk, politiek onderdeel van het raadswerk.

Dat stellen Klaartje Peters en Tom Verhelst in hun hoofdstuk in het boek Sterke Raad. Peters is bijzonder hoogleraar Lokaal en Regionaal Bestuur aan de Universiteit Maastricht en voorzitter van de Rekenkamer Venlo. Verhelst is hoofddocent Politieke Wetenschappen aan de Universiteit Gent.

Kloof tussen ambitie en werkelijkheid

Volgens de auteurs staat de positie van de gemeenteraad op gespannen voet met de bestuurlijke praktijk. De decentralisaties in het sociale domein, het groeiend aantal samenwerkingsverbanden en de toenemende technische complexiteit van het lokale bestuur maken het voor raadsleden steeds moeilijker om hun controlerende en kaderstellende rol waar te maken. Wat vooral wringt, is dat raadsleden wel verantwoordelijk worden gehouden, maar weinig invloed hebben op belangrijke beslissingen die elders genomen worden. Daarmee verliest de gemeenteraad grip, en daarmee verliest ook de lokale kiezer indirect zijn stem.

Parttime raad in fulltime systeem

Een ander fundamenteel probleem is de beperkte tijd en middelen van raadsleden. De meeste raadsleden combineren hun werk in de raad met een andere baan. Dit maakt het lastig om dossiers grondig door te nemen, contact te onderhouden met de achterban en goed geïnformeerd het college te controleren. Bovendien zijn er grote verschillen in kwaliteit en betrokkenheid tussen raadsleden, wat een coherent optreden verder bemoeilijkt.

Politieke cultuur als bottleneck

Niet alleen de structuur, maar ook de cultuur binnen gemeenteraden staat effectieve democratische controle in de weg. Volgens Peters en Verhelst is de gemeentepolitiek vaak te vriendelijk en weinig confronterend. Er heerst een bestuurscultuur waarin kritisch doorvragen wordt gezien als lastig doen in plaats van als essentieel onderdeel van het democratisch proces. Daarmee wordt de raad geen tegenmacht, maar een klankbord.

Aanbevelingen 

Peters en Verhelst doen enkele concrete aanbevelingen. Zo pleiten ze voor een realistischer rolopvatting van de gemeenteraad: niet alles kunnen controleren is geen falen, maar een gegeven. Door heldere keuzes te maken in waar men wel of geen energie in steekt, kan de raad effectiever optreden. Verder pleiten ze voor versterking van de ondersteuning van raadsleden, bijvoorbeeld door betere ambtelijke en inhoudelijke ondersteuning.

Daarnaast bevelen ze aan om de controle op samenwerkingsverbanden te verbeteren—door bijvoorbeeld de besluitvorming transparanter te maken en de betrokkenheid van raadsleden te vergroten. Tot slot zou een vitalere politieke cultuur, met meer ruimte voor debat en kritische reflectie, helpen om de rol van de gemeenteraad te versterken.

Meer informatie

Het boek ‘Sterke Raad’, bestel je hier.

De vorige artikelen over het boek Sterke Raad, lees je hier.