“Verliest de gemeenteraad grip op regionale samenwerking?”

Met een klein half jaar voor de verkiezingen is het nu een goed moment om eens terug te blikken op de afgelopen raadsperiode. Wat is er bereikt? Wat kan er nog worden gerealiseerd? Belangrijke vraag hierbij is altijd; welk effect hebben de besluiten van de gemeenteraad voor de lange termijn?

Behalve de tijdshorizon moet de raad soms ook kijken naar de grenzen van de eigen gemeente. Het aantal samenwerkingsverbanden van gemeenten is flink gegroeid. Verliest de raad zijn grip op deze verbanden? Tijdens de Raadsacademie in Goes kwamen beide onderwerpen aan de orde.

Vervelende vragen

Maarten Gehem van de Argumentenfabriek nam de aanwezigen mee in het langetermijndenken, hij is mede-auteur van het gelijknamige boek. “Heel veel beleid heeft gevolgen voor de lange termijn, al staan we daar niet altijd bij stil. De scoop van een gemeenteraad is ook vaak wat korter, want over vier jaar krijg je een beoordeling… van de kiezer! Bij het maken van beleid moet je altijd een paar ‘vervelende vragen’ stellen; hoe breng je bijvoorbeeld in beeld wat de vermeden kosten en baten zijn als je het beleid invoert? Maar ook; hoe geef je de toekomst een stem in het beleid? Het boek biedt hiervoor aantal goede richtingwijzers.”

Groei in regionale samenwerkingen

Als bijzonder hoogleraar Regionale Vitaliteit & Dynamiek aan de Rijksuniversiteit Groningen houdt Marijn Molema zich bezig met het vraagstuk van regionale samenwerking. Hij ziet dat het aantal samenwerkingen boven de gemeentegrenzen flink is toegenomen: “Gemiddeld werkten de gemeenten in Nederland in 2022 in 35 samenwerkingsverbanden samen. Drie jaar later is dat aantal met acht gegroeid en zijn er gemiddeld 43 samenwerkingsverbanden. Twee redenen die hiervoor zijn, zijn complementariteit en complexiteit. Je ziet dat gemeenten elkaar aanvullen, als er verschillende schaarse zaken zijn in twee of meer buurgemeenten. Ook zie je dat bij enorm complexe onderwerpen vaker wordt opgeschaald. Met het oplossen van complexe materie komt wel de complexiteit van de nieuwe samenwerkingsvorm om de hoek kijken. Hoe zorg je dat democratisch gekozen organen de touwtjes in handen blijven houden?”

Doelstellingen bekend?

Op de vraag hoe de raad grip houdt op samenwerking die binnen of buiten de gemeente worden aangegaan, kwam docent/onderzoeker Staats- en bestuursrecht aan de VU én raadslid Rob de Greef met een aantal aandachtspunten voor raadsleden. Na een korte uitleg over de governance van de samenwerking en welke rol collegeleden en raadsleden van een gemeente in gemeenschappelijke regelingen hebben, kwam hij met concrete aanbevelingen voor de raad: ”Vaak wordt gezegd dat de raad moet kunnen controleren wat er in een gemeenschappelijke regeling gebeurt. Maar dan moet je wel eerst terug naar de basis: Welke doelstellingen zijn ooit geformuleerd? Als de doelstellingen niet kent, kun je niet controleren of evalueren. Leg dat vast in de paragraaf ‘verbonden partijen’ binnen de begroting.”  

Snelle check: de drie i’s

Om als raadslid een snelle check te doen op een samenwerkingsverband, kun je volgens De Greef de ‘drie i’s’ hanteren. “Als je binnen afzienbare tijd wilt bekijken hoe je een regionaal samenwerkingsverband kunt controleren, kijk je naar informatie, inspanning en invloed. Allereerst klagen raadsleden wel eens over te weinig informatie, of inlichtingen, maar bedenk dat te veel informatie ook niet goed is. Bekijk goed wat je mist als raadslid om goed inzicht te krijgen. De volgende stap is inspanning; hoeveel tijd kost het om deze informatie te bespreken en verwerken? Weegt dit goed op of moet het toch anders worden aangeleverd? De derde ‘i’ is die van invloed; het is goed voor de raad te weten wat er gebeurt, maar hoeveel invloed kunnen ze hiermee op het beleid uitoefenen? Deze vragen stellen als raad, geeft een helder kader van wat je kunt doen en kunt verwachten.”

Debat over de toekomst

De bijeenkomst werd afgesloten met een onderwerp dat aansluit bij het langetermijndenken; hoe zorgen we voor meer woningen in de (nabije) toekomst? Aan de hand van Eric Stam van Debat.nl werd door de aanwezigen in verschillende rollen gedebatteerd over ‘een straatje erbij’ in elke gemeente. “In een debat is het belangrijk dat je de tegenstelling herkent tussen de waarden. Je kunt niet altijd alle belangen dienen. De taak van een volksvertegenwoordiger is om die afweging goed te maken.” gaf Stam als advies mee aan de 30 aanwezige raads- en commissieleden.   

Meer informatie

Rob de Greef hield eerder dit jaar in VNG-magazine een pleidooi voor regionale samenwerking via een regionale volksvertegenwoordiging. 

De eerstvolgende Raadsacademie vindt plaats op zaterdag 15 november in Den Haag en staat volledig in het teken van de gemeenteraadsverkiezingen in 2026. Lees hier meer over deze bijeenkomst en meld je aan.