Modernisering verlof volksvertegenwoordigers: van ontslagbrief naar verlofregeling
Het huidige systeem voor verlof en vervanging van volksvertegenwoordigers is verouderd. Een initiatiefwetsvoorstel moet daarom de Grondwet wijzigen zodat raadsleden niet langer ontslagen hoeven te worden, en de weg wordt vrijgemaakt voor tijdelijke vervanging bij geboorte, adoptie of mantelzorg.
De aanleiding voor dit voorstel ligt in situaties zoals die van Ceciel Nieuwenhout, raadslid in Groningen, die bij haar zwangerschap een ontslagbrief bij de burgemeester moest indienen om tijdelijk uit de raad te kunnen stappen.
Ontslag als raadslid
Formeel is er juridisch geen sprake van verlof, maar van ontslag met automatische terugkeer na zestien weken. Nieuwenhout noemt dat op de website van de raad van Groningen een anachronisme: “Wie moet er anno 2025 nog ontslag nemen vanwege zwangerschap?”
Initiatiefwet
Het initiatief van Kamerlid Glimina Chakor (GL/PvdA) beoogt die spanning eraf te halen. In de voorgestelde wijziging van artikel 57a van de Grondwet worden ook geboorte, adoptie, pleegzorg, ouderschap en langdurige zorg toegevoegd als gronden voor tijdelijke vervanging. Pas na een dergelijke grondwetswijziging kan de Kieswet worden aangepast en kan de terminologie ‘ontslag’ plaatsmaken voor ‘verlof’.
Het juridische kader maakt hervorming complex. Volksvertegenwoordigers zijn immers gekozen met een persoonlijk mandaat, waardoor het overdragen van taken niet zonder meer mogelijk is. Toch acht de initiatiefneemster het noodzakelijk om te moderniseren.
Zonder structurele oplossing blijven raadsleden noodgedwongen improviseren of zelfs zonder vervanging afwezig, wat de stemverhoudingen verstoort.
Beladen
Onderzoek van Stem op een Vrouw onder vrouwelijke politici laat zien dat de huidige regeling niet alleen inflexibel maar ook sociaal beladen is. Het begrip ‘ontslag’ roept bij velen de associatie op met de jaren vijftig, toen vrouwen bij zwangerschap of huwelijk hun baan verloren.
Ook praktische knelpunten, van administratieve lasten tot het ontbreken van kortere verlofvormen, maken dat politici verlof mijden of noodgedwongen volledig zestien weken uitvallen.
Uitbreiding verlofvormen
Ook mannelijke raadsleden signaleren het gemis. In Utrecht drongen vier jonge vaders deze zomer publiekelijk aan op geboorteverlof voor partners, omdat zij na de geboorte van hun kind direct weer in de raadszaal moesten verschijnen. “Volksvertegenwoordigers zijn geen superhelden. Wie wil dat jonge ouders politiek actief blijven, moet verlof normaliseren.” zegt Rick van der Zweth (PvdA). Ambtsgenoot Rik van der Graaf (Christenunie) vindt het onrechtvaardig dat verlof voor raadsleden niet bestaat, zoals bij een gewone baan: “Met een kleine fractie ben je extra kwetsbaar, omdat er minder mensen zijn om de portefeuilles over te nemen.”
Deze noodzaak wordt breed erkend onder raadsleden. Uit een enquête van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden (2025) blijkt dat bijna driekwart van de raadsleden de bestaande regeling ontoereikend vindt.
Eén op de zeven raadsleden gaf aan een periode afwezig te zijn geweest zonder vervanging, omdat hun situatie niet onder de wet viel. Vooral jonge raadsleden en vrouwen zijn minder tevreden, mede omdat zij vaker in een gezinsfase verkeren.
Politiek aan zet
Een politiek antwoord laat vooralsnog op zich wachten. Het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers (ARPA) adviseerde in 2023 om de verlof- en vervangingsregeling voor volksvertegenwoordigers beter te laten aansluiten bij de Wet arbeid en zorg.
Ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties lieten echter terughoudendheid zien: in 2024 wees Hugo de Jonge op constitutionele beperkingen en uitvoeringstechnische complicaties, en zijn opvolger Judith Uitermark maakte in 2025 duidelijk geen initiatief te nemen voor een grondwetswijziging omdat dit buiten het coalitieakkoord viel.
In de memorie van toelichting bij het huidige initiatiefvoorstel wordt expliciet naar dit advies en de kabinetsstandpunten verwezen, met de conclusie dat juist een grondwetswijziging noodzakelijk is om verdere modernisering mogelijk te maken.
Modernisering noodzakelijk
De NVvR benadrukt dat modernisering niet alleen gaat over individuele omstandigheden, maar over de kwaliteit van de lokale democratie. Een flexibele en toegankelijke verlofregeling maakt het ambt aantrekkelijker en verlaagt drempels voor kandidaatstelling.
“Bovendien geven raadsleden zelf aan behoefte te hebben aan een verlof- en vervangingsregeling die beter aansluit bij de behoeften van de huidige tijd. In het ergste geval blijft een raadszetel nu leeg. Dat kan niet de bedoeling zijn” aldus Petra Paulides, directeur van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.
“Wie wil dat onze gemeenteraden divers en representatief blijven, moet zorgen dat volksvertegenwoordigers hun ambt duurzaam kunnen combineren met werk en zorg. Modernisering van de verlof- en vervangingsregeling is daarvoor onmisbaar.”
Meer informatie
Het initiatiefwetsvoorstel ‘Tijdelijke vervanging volksvertegenwoordigers’ ligt ter internetconsultatie voor, en kun je hier vinden.
Het onderzoek ‘Terug naar de jaren vijftig? Vrouwen in de politiek over hun ervaringen met verlofregelingen’ van Stem op een Vrouw kun je hier vinden.
