Zonder regioraad meer raadsbetrokkenheid?
Hoe krijgt de gemeenteraad meer greep op regionale samenwerking? Met deze vraag als uitgangspunt start de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden een zoektocht om in beeld te brengen hoe gemeenteraden meer invloed en greep krijgen op regionale samenwerking.
Regionale samenwerking is het belangrijkste onderwerp waarop raadsleden meer informatie willen en meer over willen weten. Dat bleek uit de enquête die de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden eind 2014 heeft gehouden onder haar eigen leden. Regionale samenwerking baart raadsleden zorgen. Steeds meer gemeentelijke taken worden in de samenwerking met meerdere gemeenten afgehandeld. Raadsleden hebben geen of nauwelijks greep noch invloed op dat wat in de samenwerking door bestuurders aan afspraken worden gemaakt. Raadsleden vrezen daarom dat regionale samenwerking uiteindelijk de gemeentelijke autonomie uitholt, zo bleek uit de landelijke enquête die de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden in januari 2014 presenteerde.
Zoektocht
Meer greep en invloed op regionale samenwerking is de grote uitdaging voor gemeenteraden. Hoe doen gemeenteraden dat? Met die vraag als uitgangspunt volgt de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden gemeenteraden in een drietal regio’s in hun zoektocht naar meer greep en controle op regionale samenwerking. De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden zal als het nodig, mogelijk en wenselijk is de tips, aanbevelingen en adviezen uit deze regio’s voor ieder raadslid samenvatten in afzonderlijke berichten.
De zoektocht begint met een eerste aflevering uit Twente, de tweede aflevering die binnenkort volgt, komt uit West-Brabant.
Aflevering 1: Zonder regioraad meer raadsbetrokkenheid?
Twente, met een lange samenwerkingstraditie, moet het straks doen zonder 'regioraad'. Dat is althans het advies van een stuurgroep uit de regio. De redenering: afschaffing van de regioraad leidt tot grotere betrokkenheid van raadsleden bij regionale kwesties. Dat gaat er in Almelo niet in.
Op dinsdag 13 januari komt de gemeenteraad van Almelo bijeen voor een 'politiek beraad' (een voorbereidend en oriënterend overleg) over samenwerking in Twente. Aanleiding is het conceptadvies van de 'Stuurgroep Heroriëntatie Twentse Samenwerking'. Vooral de rol van de veertien gemeenteraden heeft de stuurgroep ter discussie gesteld.
Hele kunst
Bert Hümmels is de afgevaardigde van de Almelose raad in de regioraad, het algemeen bestuur van de regio Twente. In de regioraad zitten van elke Twentse gemeente een raadslid en een wethouder (voor Almelo wethouder Anja Timmer). Het vertegenwoordigen van de Almelose raad is op zichzelf al een hele kunst. De Almelose raad, met 35 leden, is versplinterd. Hümmels zelf vormt naast 11 andere fracties de eenmansfractie Leefbaar Almelo.
De vraag is hoelang Hümmels nog de regionale volksvertegenwoordiger zal zijn. Niet omdat hij van plan is ermee te stoppen, maar omdat de Stuurgroep Heroriëntatie Twentse Samenwerking, bestaande uit vier burgemeesters, op 1 december 2014 adviseerde om de regioraad op te heffen. Juist over dit advies laat de Almelose raad zich nu bijpraten.
Interpretaties
Twee ambtenaren mogen toelichten wat de regionale stuurgroep heeft bedacht. Dat blijkt nog een hele toer, niet in de laatste plaats omdat het advies nogal wat ruimte laat voor interpretaties. En dus vragen raadsleden de twee ambtenaren de hemden van het lijf. Want als voortaan alleen nog portefeuillehouders zijn vertegenwoordigd in het regionaal bestuur, hoe controleren de raden dan wat die wethouders doen? Of nog belangrijker: hoe bepalen gemeenteraden wat de agenda is van de regio? En stel dat twaalf gemeenten iets willen en twee niet, wat dan? Als portefeuillehouders zelf onderwerpen kunnen agenderen, kunnen ze daar dan ook ambtelijke capaciteit voor vrijmaken zonder dat raden daar van weten? Hoe moeten raden hun eigen gemeentebegrotingen beoordelen wanneer ze zelf geen zicht of invloed hebben op de inzet van mensen en middelen?
'Pijnlijk'
De ambtenaren voelen zich wat in het nauw gedrongen. Alsof het hun voorstel is. Hümmels houdt zich aanvankelijk wat op de vlakte, om niet de indruk te wekken dat het om zijn baantje gaat. Maar duidelijk is dat andere raadsleden graag willen weten wat hij van het advies vindt. 'Ik vind het pijnlijk dat dit stuk er ligt', zegt hij uiteindelijk. 'Er wordt bijna voorbijgegaan aan het belang van de raad. Als we hier in meegaan, snijden we onszelf behoorlijk in de vingers.' Hümmels vindt dat er naast een regiobestuur (bestuurlijke samenwerking) en een regiobedrijf (ambtelijke samenwerking) ook een regioraad moet zijn. Al deelt hij de gedachte van de stuurgroep dat de betrokkenheid van de afzonderlijke gemeenteraden bij de regio te klein is. 'Voorwaarde voor een goed functionerende regioraad is dat de afzonderlijke raden het beter gaan doen dan in het verleden.' Hij vindt dat de Almelose raad zich wel altijd regionaal betrokken heeft betoond. 'Ik hoop dat we zelf het initiatief nemen om met alternatieven te komen.'
'Terug in de tijd'
Ondertussen zit raadslid Arjen Maathuis (VVD) zich enigszins te verbijten. Hij is vanavond voorzitter van het politiek beraad en kan zich daarom niet in de discussie mengen. Voorafgaand aan de bijeenkomst heeft hij een aantal raadsleden zijn opvattingen gemaild, in de hoop dat zij die namens hem verwoorden. 'Ik vind de notitie (die hoofdzakelijk tot stand is gekomen door burgemeesters) een stap terug in de tijd', mailde hij. 'Besluitvorming over samenwerking terugbrengen naar de 14 afzonderlijke gemeenteraden, omdat de regioraad op grote afstand staat van de lokale raden, vind ik een bekrompen gedachte. Je zou juist regionale samenwerking dichterbij de raden moeten brengen door ze er verantwoordelijk voor te maken; niet door het 'af te pakken' omdat het nu in veel gevallen niet goed werkt. De notitie heeft de mond vol van 'het stellen van kaders', maar over verantwoording lees je weinig. En wat je leest versterkt juist niet de rol van de afzonderlijke raden. Immers, als raad kom je in een geïsoleerde positie terecht als het aankomt op het controleren van de uitvoering van de kaders. Het denken dat uitvoering (waar de meeste regionale samenwerking over gaat) géén zaak van gemeenteraden is, is een groot misverstand. Als die uitvoering 'misgaat', wil je daar als controlerend orgaan wel wat over kunnen zeggen. De notitie is mijns inziens dus een gemiste kans om regionale samenwerking daadwerkelijk dichterbij de raden te brengen; het wordt straks letterlijk en figuurlijk ongrijpbaar!'
Enquête
Ondertussen vullen de aanwezige raadsleden een enquête in met stellingen over regionale samenwerking. De antwoorden moeten input opleveren voor het standpunt dat Almelo gaat innemen op een bijeenkomst half februari, waarbij alle gemeenteraden van Twente aanwezig zullen zijn. Ter voorbereiding daarvan volgt nog een extra politiek beraad om te bezien of alle neuzen dezelfde kant op staan. Hümmels spreekt de hoop uit dat de Almelose raad met een eensluidend advies komt, maar is daar niet gerust op. Het is hem opgevallen dat sommige raadsfracties, die zich normaal gesproken wel mengen in het debat over regionale samenwerking, vanavond de mond dicht hebben gehouden. 'Ik vind het belangrijk dat wij zelf het voortouw nemen, maar daar lijkt het nog niet echt op. Dat vind ik jammer. Ik had meer inbreng verwacht van de raad. En zeker van een aantal belangrijke partijen. Het valt mij vies tegen dat wij niet proactief en duidelijk zijn. Ik had meer van ons verwacht.'
Samenwerking in Twente
Intergemeentelijke samenwerking in Twente gaat terug tot de jaren zeventig, met de vorming van een bestuurlijk gewest. In 1994 werd Twente (nadat de stadsprovincie was afgeserveerd) een zogeheten Kaderwetgebied, met bestuurlijke bevoegdheden op regionale niveau. De Kaderwet hield twaalf jaar stand. De opvolger in 2006 was de plusregio (of stadsregio), met wettelijke taken (met name op het gebied van verkeer en vervoer, ruimtelijk-economische planning en grondbeleid) die beschreven stonden in een apart hoofdstuk binnen de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr). De Regio Twente werd zo'n plusregio, met een dagelijks bestuur – bestaande uit burgemeesters en wethouders van de deelnemende gemeenten – en een algemeen bestuur. In het algemeen bestuur, ook regioraad genoemd, zijn alle veertien gemeenten vertegenwoordigd met één bestuurder en één raadslid.
Met ingang van 2015 is het hoofdstuk in de Wgr waarin de 'plus' staat omschreven komen te vervallen. En daarmee ook de verplichte intergemeentelijke samenwerking op de 'plustaken'. Zo ontstond in Twente de vraag: hoe verder?
'Samenwerken doen we zelf'
Vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 kwam het Dagelijks Bestuur van de Regio Twente met de notitie 'Eerste contour vernieuwde regionale samenwerking', bedoeld om nieuwe gemeenteraden te helpen bij de gedachtevorming over toekomstige samenwerking, na beëindiging van de plusregio. De notitie doet suggesties voor een nieuwe regioraad: een Twenteraad, waarin alle fracties van Twentse gemeenteraden zitting hebben. Deze Twenteraad komt een paar keer per jaar bijeen, om op hoofdlijnen over de relevante ontwikkelingen te praten. Besluitvorming vindt plaats in de veertien afzonderlijke raden.
Na de verkiezingen ging de Stuurgroep Heroriëntatie Twentse Samenwerking aan de slag, bestaande uit vier burgemeesters (met burgemeester Robben van de gemeente Wierden als voorzitter), een gemeentesecretaris en een raadsgriffier.
Op 1 december 2014 kwam de stuurgroep met een conceptadvies, getiteld 'Samenwerken doen we zelf'.
Het advies gaat verder dan de 'eerste contouren'-notitie. De schrijvers stellen dat met het vervallen van verplichte overdracht van raadsbevoegdheden het nut van een regioraad vervalt. Erg nuttig was die toch al niet, want 'de betrokkenheid van raadsleden' bij wat er gebeurt in de regionaal verband is 'niet vanzelfsprekend'. Het ziet er volgens de stuurgroep bovendien 'op dit moment niet naar uit dat er op vrijwillige basis raadsbevoegdheden worden overgedragen aan een nieuw Wgr-bestuur'.
Van de regioraad als algemeen bestuur neemt de stuurgroep afscheid. Wel ziet de stuurgroep het belang van kennis- en informatie-uitwisseling tussen gemeenteraden en van een adviserende rol. Raden kunnen aan het begin van de raadsperiode de agenda voor Twentse samenwerking opstellen, in een opiniërende en een adviserende conferentie. Het zijn richtinggevende en geen besluitvormende bijeenkomsten. De besluitvorming over de regionale agenda vindt plaats in de veertien afzonderlijke raden.
Het dagelijks bestuur blijft wel bestaan, maar in de vorm van een 'Twenteberaad'. Nu nog krijgen portefeuillehouders mandaat van het regiobestuur, straks is dit andersom: de portefeuillehouders op verschillende beleidsterreinen bepalen het mandaat van het Twenteberaad.
Op ambtelijk niveau moet er één 'neutraal faciliterend Twentebedrijf' komen, dat diverse samenwerkingsinitiatieven bedient.
Lees hier de hele notitie van de Stuurgroep Heroriëntatie Twentse Samenwerking.
Dit artikel is onderdeel van de reeks 'In de ban van Regionale samenwerking'. Alle artikelen uit deze reeks:
- Zonder regioraad meer raadsbetrokkenheid?
- Een motie voor meer samenwerking
- Gaan de Drechtsteden aan democratie ten onder?
- Tussenstand: helderheid in de mist
- Een regioraad met louter raadsleden, een taai gevecht in Twente
- Nieuwe West-Brabantse raadsleden met procesafspraken meer grip op regio
- Wel samenwerken in Drechtsteden, geen bevoegdheden overdragen
- Twentse verwarring over een 'herfstcompromis'
- Regioraad Twente ter ziele
- Afstemming tussen 19 tinten blauw van West-Brabantse raden
- De lessen en tips van 2015
- Greep op de regio dient het lokale belang
- Het FC Twentegevoel van raadslid Vic van Dijk
- Oog en oor hebben voor onze inwoners, zowel lokaal als in de regio
- Beducht op het Galliër-effect
- Gemeenteraden Zuidoost-Brabant kiezen voor democratische betrokkenheid
- Je vertegenwoordigt een mix van lokaal- en regiobelang
- Greep op regionale samenwerking? Maak het politiek!
- Regionale samenwerking: liefde ontluiken, geen uithuwelijking
- Grenzeloos denken om meer voor je inwoners binnen te halen
- Informatie uit regio naar behoefte van raadsleden
